Na wykładach, zarówno w Polsce jak i dla Polonii za granicą, zatroskani rodzice pytają mnie, co powinny czytać ich dzieci. Większość lektur szkolnych dziś zalecanych jest po prostu nie do przyjęcia, a brakuje takich, które powinny w kanonie lektur się znaleźć. Odpowiedź wcale nie jest łatwa, ponieważ nie można tak z rękawa sypać autorami lub tytułami, lecz trzeba to dokładnie przemyśleć. Jedno jest pewne, współczesny kanon lektur do języka polskiego zdecydowanie odbiega od wzorów prozy i poezji wysokiej kultury polskiej, a tym samym nie przyczynia się formowania młodego pokolenia Polaków na ludzi, którzy będą reprezentować naprawdę wysoki poziom.
Coś jednak trzeba robić, nie można być biernym. W takim razie będę sukcesywnie proponował lektury dla dzieci i młodzieży, które moim zdaniem są bardzo wartościowe, a z kolei p.t. Czytelnicy, jeśli chcieliby coś zasugerować, to proszę przesłać na mój adres (
Listę lektur podzielimy na dwie grupy: A. Podręczniki przedwojenne do języka polskiego. B. Teksty naszych pisarzy. Z czasem, gdy pozycji będzie coraz więcej, spróbujemy je dokładnie posegregować, czy to ze względu na wiek, czy również z uwagi na płeć czytelnika. Ale to w swoim czasie, ponieważ wymaga to dużego nakładu pracy. Obecnie musimy zebrać dzieła pisarzy polskich, które mają walory wychowawcze dla młodzieży od szkoły podstawowej do matury. W tej fazie pomijamy też tłumaczenia na polski, bo chodzi tylko o literaturę polską.
Jak czytać? Kluczową rzeczą jest czytanie głośne, bo tylko takie czytanie ma walory kształcące. Starsi zwracają uwagę na to, czy ktoś czyta wyraźnie, zrozumiale, czy wymawia wszystkie dźwięki, czy poprawnie akcentuje, dzieli na frazy, etc. (szerzej na ten temat Cz. Jaroszyński, P. Jaroszyński, Kultura słowa. Podstawy retoryki klasycznej, Szczecinek 2008). Takie czytanie integruje rodzinę, przyjaciół, bliskich, pozwala na przywrócenie kultury polskiego słowa, kultury tak bardzo zniszczonej przez dziennikarzy i polityków.
Unikamy oglądania filmowych adaptacji, zwłaszcza powojennych ponieważ zafałszowują one wymowę oryginału, a poza tym redukują do minimum warstwę słowną. Natomiast adaptacje przedwojenne są jak najbardziej wskazane, ponieważ biorą w nich udział aktorzy polscy, którzy operowali przepiękną polszczyzną.
W proponowanej liście podaję tylko kilka przykładów. Lista będzie rozwijana, zarówno gdy chodzi o nazwiska jak i dobór utworów. Zasadniczo lista ta obejmuje XIX i XX w. Chodzi w niej przede wszystkim o wydobycie skarbów literackich, które w najwyższym stopniu wyrażają ducha polskiego.
A. Podręczniki przedwojenne do języka polskiego
Juliusz Balicki, Stanisław Maykowski, Niesiemy plon. Siódmy rok nauki języka polskiego w szkołach powszechnych, Lwów 1935
Juliusz Balicki, Stanisław Maykowski, Mówią wieki. część IV, czwarty rok nauki języka polskiego w gimnazjach, Lwów 1936.
Konrad Górski, Literatura polska. Część I. Historia literatury i języka polskiego dla I kl. liceów ogólnokształcących, Lwów – Warszawa 1938
B. Teksty pisarzy polskich
Proza
Henryk Sienkiewicz
Kornel Makuszyński
Maria Rodziewiczówna
Adolf Dygasiński
Poezja
Adam Mickiewicz
Juliusz Słowacki
Zygmunt Krasiński
Cyprian Kamil Norwid
Bohdan Zaleski
Wincenty Pol
Teofil Lenartowicz
Krzysztof Kamil Baczyński
Zbigniew Herbert