Felietony-wywiady

WITAM PAŃSTWA NA MOJEJ STRONIE AUTORSKIEJ

PIOTR JAROSZYŃSKI

"Sic vive cum hominibus, tamquam deus videat; sic loquere cum deo, tamquam homines audiat" Seneka

Od nowego roku akademickiego w WSKSiM ruszają studia podyplomowe z retoryki i komunikacji społecznej.
Z dr Imeldą Chłodną, pracownikiem Katedry Filozofii Kultury KUL i wykładowcą w Wyższej Szkole Kultury Społecznej i Medialnej w Toruniu, rozmawia Dorota Zbierzchowska.

Skąd wzięła się i czym zajmuje się retoryka?

- Retoryka powstała w połowie VI w. przed Chrystusem na Sycylii. Jej pojawienie się związane jest z zaprowadzeniem w ówczesnej kolonii greckiej ustroju demokratycznego, w ramach którego obywatele posiadali prawo do obrony własnych interesów przed sądem. Do tego potrzebna była umiejętność przekonującego przemawiania. Wówczas także opracowane zostały podstawowe zasady głoszenia przemówień sądowych. Ich autorem był uczeń Empedoklesa, Koraks z Syrakuz, którego uznaje się za ojca retoryki. Z czasem stała się ona ważnym składnikiem programów nauczania, który w istotnym stopniu decydował o poziomie humanistycznej kultury ówczesnych społeczeństw. W głównej mierze przyczynił się do tego Isokrates, założyciel najsłynniejszej szkoły retorycznej, w której naukę pobierali filozofowie, poeci, politycy. Przeniesienie retoryki na grunt edukacji związane było z głoszoną przez Greków koncepcją człowieka nie tylko jako sprawnego w działaniu, lecz także wykazującego się umiejętnością pięknego i przekonującego mówienia. Według nich, każdy wolny obywatel powinien nauczyć się maksymalnie posługiwać słowem, jest to jego obowiązek. Dlatego właśnie retoryka była jedną z podstawowych części nie tylko wykształcenia, ale wręcz wychowania. To przyczyniło się do patrzenia z wielką troską na język, do dbałości o jego opanowanie, czystość i rozwój.

A zatem retoryka, obok gramatyki i dialektyki (tzw. trivium), przez dwa i pół tysiąca lat leżała u podstaw wykształcenia, jakie odbierał każdy wolno urodzony obywatel. Gramatyka, poza fleksją i regułami składni, obejmowała znajomość dorobku literatury klasycznej. Znajomość dialektyki umożliwiała rozumienie i konstruowanie dłuższych, ale logicznie spójnych wypowiedzi, wreszcie retoryka otwierała możliwość przekonującego mówienia, czytania i pisania.

Retoryka sięga czasów starożytnych, czy zatem potrzebna jest także współcześnie?

- Umiejętność ta potrzebna jest szczególnie dziś, gdy zalewają nas przekazy medialne, a przeciętny człowiek ma duże trudności z płynnym wysłowieniem się. Dotyczy ona każdego bez wyjątku człowieka, ponieważ mowa ludzka - a konkretnie słowo - jest jednym z podstawowych narzędzi komunikacyjnych. Nasze codzienne doświadczenie pokazuje, że wymiana opinii między ludźmi bardzo często przybiera postać przekonywania, gdy podważamy czyjś sąd, gdy bronimy własnego zdania, gdy oskarżamy o coś. Jednak, mimo że człowiek jako jedyny na świecie posiada zdolność mówienia, przychodząc na świat, nie potrafi mówić. Dopiero z czasem pod opieką rodziców, najbliższych, a potem szkoły rozpoczyna się proces opanowywania mowy ojczystej, który trwa bardzo długo. I okazuje się, że różni ludzie w różny sposób opanowują tę mowę - jedni lepiej, inni gorzej. Nabyta umiejętność posługiwania się językiem świadczy o wysokiej kulturze mówiącego, a także o kulturze językowej. Kultura językowa zaczyna się tam, gdzie zaczyna się świadomość osoby mówiącej i piszącej odnośnie do doboru środków językowych, gdzie zaczyna się ona zastanawiać nad tym, jak mówi, zaczyna sprawdzać poprawność używanych przez siebie zwrotów i sformułowań. Prowadzi to do celowych poszukiwań i doboru odpowiednich środków językowych. Pojawia się poczucie stylu oraz poczucie, że nasze wysławianie się ma pewną wartość. Możemy wówczas mówić o poprawności językowej i czystości języka.

Nauka pięknego mówienia i pisania jest trudną sztuką. Dlaczego retoryki nie naucza się w szkołach i na uniwersytetach? Jakie są tego konsekwencje?

- Wyraźnie zauważalny brak retoryki w programach szkolnych związany jest z radykalnym przeobrażeniem koncepcji kształcenia, jakie miało miejsce w XIX wieku. Od czasów rewolucji francuskiej retoryka przestała być tą obowiązkową umiejętnością, którą opanować powinni ludzie wykształceni. Dokonała się jej parcelacja - jedna część utożsamiona została z erystyką, inna ze stylistyką, a jeszcze inne wchłonięte zostały przez logikę. W 1885 roku retoryka przestała być obowiązkowym przedmiotem kształcenia ogólnego. W Polsce w okresie dwudziestolecia międzywojennego retoryki uczono wyłącznie w liceach klasycznych, na studiach filologii klasycznej oraz, traktując ją głównie jako naukę historyczną, na studiach filologii polskiej. Dzisiaj przedmiotu takiego nie ma zarówno w programach dla szkół średnich, jak i w tzw. minimach programowych obowiązujących na wydziałach uniwersyteckich. Konsekwencje takiego stanu rzeczy widać w tym, jak ludzie mówią i piszą. I to zarówno ludzie niewykształceni, jak i politycy, profesorowie czy dziennikarze. Dzisiaj mamy do czynienia z zupełną ignorancją znajomości klasycznych zasad retoryki, co w konsekwencji prowadzi do nieumiejętnego posługiwania się językiem polskim, zarówno w formie mówionej, jak i pisanej. Po uważnym wsłuchaniu się w sposób mówienia przeciętnego młodego, i nie tylko młodego, człowieka zauważamy, iż zupełnie obce mu są starożytne ideały propagujące zasady pięknego i przekonującego mówienia. A przecież zaniedbanie tej sfery naszego życia utrudnia nawiązywanie kontaktów międzyludzkich, a nawet wpływa na niedorozwój osobowości.

Czy znajomość retoryki jest potrzebna tylko osobom, które posługują się zawodowo słowem, tzn. prawnikom, politykom, dziennikarzom, czy każdemu, niezależnie od wykonywanego zawodu?

- Kurs retoryki powinny przejść w pierwszej kolejności osoby reprezentujące te zawody, w których język stanowi podstawowe narzędzie pracy. Dla nich świadomość językowa, ciągła praca nad językiem, jego dopracowywanie i doskonalenie powinny stanowić przedmiot szczególnej troski. Są to m.in.: nauczyciele, prawnicy, księża, dziennikarze, politycy, pracownicy sfery biznesu. Na tych, którzy mają języka polskiego nauczać albo posługiwać się nim w miejscach publicznych, spoczywa bardzo zobowiązująca funkcja - rozszerzanie zasięgu tzw. języka literackiego i ustalanie jego wzoru. Dzisiaj w znacznej większości społeczeństwa nie książka, czyli słowo pisane, stanowi ostateczne odwołanie w sprawie poprawności jakiejś formy językowej, lecz fakt użycia jej w telewizji. A zatem to środki masowego przekazu narzucają wzorce mówienia całemu społeczeństwu. Niestety, często są to wzorce złe.

Niemniej jednak posługiwanie się słowem ze znawstwem i umiejętnością powinno być przedmiotem szczególnej troski każdego z nas. Bo przecież poprzez wypowiadane słowo - barwę głosu, intonację, siłę - wyrażamy naszą osobowość. W sposobie mówienia ujawnia się nasza emocjonalność, wrażliwość, inteligencja, błyskotliwość, temperament. Wypowiadane przez nas słowo jest wyrazem naszej najszerzej pojętej kultury.

Co zatem może zrobić ktoś, kto chciałby poprawić umiejętność posługiwania się słowem, aby przekonująco mówić i pisać?

- Powoli pojawiają się szkoły wprowadzające do swych programów nauczania elementy retoryki, a także wyższe uczelnie, gdzie retoryki naucza się w ramach studiów podyplomowych. Możliwość kształcenia się w tej dziedzinie zapewnia od tego roku akademickiego również Wyższa Szkoła Kultury Społecznej i Medialnej w Toruniu na kierunku o nazwie retoryka i komunikacja społeczna.
W oparciu o klasyczną koncepcję retoryki kształcone są umiejętności skutecznego przekonywania, poprawnej argumentacji, poprawnego rozumowania i mówienia, kompozycji tekstów (pisanych i mówionych), używania środków retorycznych w wypowiedziach ustnych i pisemnych, mówienia i pisania zgodnego z regułami kultury języka, interpretacji tekstów, publicznego wygłaszania i prezentacji tekstów, dyskusji i negocjacji, prowadzenia debat, rozpoznawania chwytów erystycznych, kształtowania eleganckiego wizerunku osobowego oraz operowania głosem.

Czy warto sięgnąć po jakieś lektury pomocne w samokształceniu w tej dziedzinie?

- Niestety, niewiele jest pozycji, w których dziedzina ta opracowana jest w sposób całościowy, a więc zarówno od strony teoretycznej, jak i praktycznej. Dobrym podręcznikiem spełniającym to kryterium jest książka pt. "Kultura słowa. Podstawy retoryki klasycznej" autorstwa Czesława i Piotra Jaroszyńskich. Składa się ona z dwóch części. W części pierwszej zatytułowanej "Retoryka klasyczna - część teoretyczna" omówione jest miejsce retoryki w kulturze zachodniej oraz etapy pracy nad tekstem pisanym. Część druga pt. "Sztuka słowa mówionego - część praktyczna" prezentuje wiadomości z zakresu fonetyki, gramatyki, wersyfikacji, fonologii oraz retoryki. Poruszone są tu takie zagadnienia, jak: narządy mowy i ich czynności, artykulacja, fraza, środki wyrazu, wiersz, intonacja. Oprócz wykładu teoretycznego czytelnik znajdzie tu również zestaw ćwiczeń obejmujących czytanie, pisanie i mówienie, ułatwiających pracę nad słowem. Niezwykle pomocna jest także dołączona do podręcznika płyta CD zawierająca profesjonalne nagrania będące doskonałą podstawą do ćwiczeń. Omawiana pozycja opatrzona jest ponadto bibliografią zawierającą najważniejsze opracowania autorów klasycznych, a także współczesnych dotyczące tej problematyki.

Dziękuję bardzo za rozmowę.

Nasz Dziennik, 2008-09-14

Komentarze  

Lukasz
+1 # Lukasz 2014-12-19 23:40
Z całym szacunkiem, ale artykuł jest tylko wstępem, czym się Państwo zachwycacie, czy ktoś z Państwa przeczytał podane książki? Z chęcią poznam opinię o książkach.
Pozdrawiam
Krzysztof G
# Krzysztof G 2014-12-30 23:52
Artykuł pochodzi z roku 2008 a komentarze z 2011-2014, był więc czas na nabycie tej książki i wyrobić sobie zdanie.
Akurat ją posiadam i uważam, że jest to bardzo rzetelne opracowanie.
Stanisław
# Stanisław 2013-09-15 15:47
#. Bardzo dziękuję za ten artykuł, to było mi bardzo potrzebne od dawna.
.
+1 # . 2011-10-16 23:12
Świetny artykuł. Zawarte w nim cenne wiadomości pomogły mi w przygotowaniach do konkursy krasomówczego.Dziękuję ;)
KISISISa
+1 # KISISISa 2011-05-23 11:33
Super, jedyna praca, która jest godna uwagi:)
Anastazja
# Anastazja 2011-03-16 19:44
świetne! ; ) Pozdrowienia.

Z prof. dr. hab. Piotrem Jaroszyńskim, kierownikiem Katedry Filozofii Kultury Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego oraz wykładowcą Wyższej Szkoły...

Z prof. Piotrem Jaroszyńskim, kierownikiem Katedry Filozofii Kultury Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II, rozmawia Piotr...

Wiara i patriotyzm Cudowna Matka Boża Łaskawa z krzeszowskiego sanktuarium w czasie czterech dni wielkiego odpustu gościła kilkanaście tysięcy pielgrzymów. Wczoraj z...

Kilka ostatnich lat to okres intensywnej formacji moralnej naszego narodu. Pozbawieni większościowego przedstawicielstwa w parlamencie musieliśmy w...

Kiedy do kształcenia i wychowania podchodzi się z troską, aby z młodzieży wyrosło pokolenie rozumne i mężne, a nie - jak pisał Zygmunt Krasiński w...

Powstanie PRL-u było dla naszego narodu wstrząsem, którego nie można porównać ani z zaborami, ani z wojną. Nie chodzi tu o skalę zniszczeń...

Mamy obowiązek zgłębiać nauczanie św. Jana Pawła II Z prof. dr. hab. Piotrem Jaroszyńskim, kierownikiem Katedry Filozofii Kultury Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, etykiem, kulturoznawcą,...

Z prof. Piotrem Jaroszyńskim o wadze nauki w naszym życiu rozmawia Piotr Czartoryski-Sziler W tym roku ukazała się w prestiżowym wydawnictwie Rodopi...

Marksistowskie piętno Skala, w jakiej humanistyka w powojennej Polsce, została porażona przez marksizm, jest niewyobrażalna. Filozofia, historia, teoria literatury,...

W uroczystość Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny księża biskupi przestrzegali przed pokusą prywatyzacji wiary. Wykluczenie zasad wiary z życia...

O ile nasze położenie geopolityczne nie jest godne pozazdroszczenia, o tyle położenie geograficzne jest w swym zróżnicowaniu, bogactwie i pięknie...

Balewicze światem najbliższym sercu Rozmowa z profesorem Piotrem Jaroszyńskim z Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego o jego ojcu, który urodził się i dzieciństwo spędził na...

Goście redakcji o Kresach tożsamości i modlitwie Redakcję „Kuriera” odwiedzili goście z Polski: prof. dr hab. Piotr Juliusz Jaroszyński, kierownik Katedry i Sztuki na Katolickim Uniwersytecie...

Dobre wychowanie Nasze społeczeństwo traci blask, wigor i pogodę ducha. Ludzie są wyraźnie zmęczeni, apatyczni, a nawet niegrzeczni. Widać to nie tylko w rzeczach...

Ojciec Jacek Woroniecki (1878-1949), dominikanin, należał nie tylko do starego rodu książęcego, ale nade wszystko reprezentował szczytne tradycje...

Propaganda - bezwonna trucizna Technika zaszła dziś tak daleko, że wiele produktów takich jak kleje czy wykładziny nie wydzielają już nieprzyjemnego zapachu. Ale ten przykry...

Istotnym elementem walki politycznej jest walka na słowa (gr. logos - słowo, machia - walka). Wykorzystuje się w niej nie tylko słuszne zarzuty i...

Z profesorem Piotrem Jaroszyńskim, filozofem, kierownikiem Katedry Filozofii Kultury na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim oraz członkiem Rady...

Globalizm niszczy cywilizację Globalizm niszczy cywilizację - pod patronatem Naszego Dziennika Globalizacja jest destrukcyjna dla człowieka, rodziny oraz narodów. Lewicowa w...

Van Gogh Jednym z największych i najtragiczniejszych malarzy współczesnych jest Vincent van Gogh. Urodził się w 1853 r. w niewielkiej wiosce holenderskiej w...

List otwarty w sprawie nowelizacji ustawy o Instytucie Pamięci Narodowej: List otwarty w sprawie nowelizacji ustawy o IPN Ustawa o zmianie ustawy o...

Z profesorem Piotrem Jaroszyńskim, kierownikiem Katedry Filozofii Kultury Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II, rozmawia Piotr...

Na wstępie chciałbym przeprosić czytelnika za te obce słowa, które pojawiły się nie dla magii, ale dlatego, że mają znaczenie prawie techniczne....

Na różne sposoby można paraliżować współdziałanie, ale jeden ze sposobów jest szczególnie zmyślny - jest nim pomieszanie języka. Tak stało się w...

Komentując ostatnie oskarżenia kapłanów o czyny niedozwolone, prof. Piotr Jaroszyński, kierownik Katedry Filozofii Kultury Katolickiego Uniwersytetu...

Z prof. dr. hab. Piotrem Jaroszyńskim rozmawia dr Imelda Chłodna Jest Pan wykładowcą w Wyższej Szkole Kultury Społecznej i Medialnej w Toruniu oraz...

W cywilizacji łacińskiej prawo do własności prywatnej traktowane było jako rozumne dopełnienie prawa naturalnego (Tomasz z Akwinu, S.Th., II—II, 66,...

Do wyników ostatnich wyborów parlamentarnych należy podchodzić ostrożnie, choć niewątpliwie mają one olbrzymie znaczenie. Przełamane zostało...

Weszliśmy w okres Adwentu, coraz bliżej więc do świąt Bożego Narodzenia. Na polach wszystko już się uciszyło, uspokoiło, a grudniowa ziemia - jak...

Opowiadano kiedyś historię św. Moniki, chrześcijanki z IV w. mieszkającej w Afryce Północnej. Bolała ona bardzo nad tym, że syn jej błądził, że nie...