Felietony-wywiady

Jednym z największych i najtragiczniejszych malarzy jest Vincent van Gogh. Urodził się w 1853 roku w niewielkiej wiosce holenderskiej w Brabancji, zmarł śmiercią samobójczą mając zaledwie 37 lat. Zostawił po sobie dzieła, które dziś stanowią główną atrakcję wielu muzeów świata i których ceny przekraczają miliony dolarów. 

Malarstwo van Gogha dotyczy świata, który możemy rozpoznać, jest tam przyroda, człowiek i niebo. Jednak nie jest to zwykła ilustracja, bo poza nią, poza barwą i kształtem, oddychamy jakimś przepotężnym dramatem, który rozgrywał się w twórcy, a który po dziś dzień udziela się oglądającym. Minęło ponad 100 lat od śmierci malarza, a w dalszym ciągu trzeba ustawić się w długiej kolejce, aby obejrzeć stałą ekspozycję w Muzeum van Gogha w Amsterdamie, czy też wystawy tematyczne organizowane w innych muzeach. Obecnie dzieła van Gogha obejmujące ostatnią fazę jego twórczości z okresu kontaktów z Gauguinem, można obejrzeć w Art Institute of Chicago.1

Przed wejściem na salę warto zobaczyć krótki film biograficzny. Nie dlatego, aby poszerzyć swoją wiedzę, ale aby uświadomić sobie niesamowity wprost kontrast, jaki zachodzi między dziełem i jego reprodukcją. Choć dzisiejsza technika poszła bardzo daleko, to jednak obraz malarski broni się. Jest nie do skopiowania.

Obrazy filmowe zaledwie przypominają oryginały. Następuje bardzo poważne obcięcie skali barw, ich soczystości, ich głębi, ich różnorodności. Obraz filmowy jest wyjałowioną pocztówką, obraz oryginalny wręcz żyje, mieni się, przemawia. Obraz filmowy jest dziełem masowym dla mas, obraz oryginalny zachowuje swą unikalność dla każdego z oglądających. Dotyczy to zwłaszcza takich obrazów, które są dziełem mistrzów barwy. Człowiek patrząc na taki obraz aż nie może uwierzyć, że ktoś inny mógł w zwykłej żółci słoneczników dostrzec aż tyle odcieni żółci i nie tylko, a dla których trudno jest znaleźć odpowiednie nazwy. Soczystość i różnorodność barw, ich odcieni sprawia, że oko nasze nie może od obrazu się oderwać. Chciałoby się patrzeć i patrzeć bez końca. Obraz filmowy nudzi się po kilku sekundach, dlatego musi nastąpić zmiana, obraz malarski wręcz odwrotnie, czas gra na jego korzyść, staje się dla oczu coraz bardziej interesujący, coraz bogatszy.

W sierpniu 1889 roku van Gogh, zamknięty w Zakładzie Saint-Remy, pisze w liście do brata: „Wczoraj zacząłem trochę pracować - motyw z mojego okna - żółte ściernisko, które orzą, kontrast fioletowej zoranej ziemi i wiązek żółtej słomy, w tle wzgórza."10 Nie widząc można sobie ten obraz wyobrazić, ale namalować tak, aby oddać to niezwykle bogactwo barw - może tylko mistrz. Dzięki mistrzowskim arcydziełom lepiej widzimy rzeczywistość, która nas otacza. Gdy van Gogh oglądał przez okno pola południowej Francji, to przecież takie pola, ściernisko, słoma, świeżo odwrócone skiby ziemi - to wszystko jest też u nas. Patrząc na obraz Arles widzimy pejzaż polski. A cóż mówić o głębszej symbolice?

We wrześniu tego samego roku Vincent tak dzielił się przemyśleniami ze swoim bratem Theo: „Piszę do ciebie ten list w przerwach między malowaniem, kiedy czuję się zmęczony.

Praca idzie dość dobrze - walczę z obrazem rozpoczętym kilka dni przed moją niedyspozycją, jest to żniwiarz, płótno całe żółte, okropnie grubo malowane, ale motyw był piękny i prosty. Widzę w tym żniwiarzu - niewyraźna postać, która w okropnym żarze miota się jak diabeł, żeby dać sobie radę ze swoim zadaniem - widzę w nim obraz śmierci, w tym sensie, że ludzkość jest zbożem, które się kosi. Jest to przeciwstawienie siewcy, którego malowałem przedtem. Ale w tej śmierci nie ma nic smutnego, wszystko dzieje się w pełnym świetle, w słońcu, które zatapia pejzaż w delikatnym złotym blasku."3

Żniwiarz, orka i siewca, symbolizują cykle przyrody, ludzkiej pracy i ludzkiego życia. Za barwą, pejzażem i postaciami ukryta jest myśl.

Van Gogh pochodził z rodziny protestanckiej, jego ojciec był pastorem. W czasach młodości Vincent chciał iść śladami swojego ojca. Pierwsze listy do brata wypełnione są cytatami z Pisma Świętego, które komentował i głęboko przeżywał. W wieku 23 lat coś w nim pękło, zaczął potężnie uderzać o skały życia. Prawdopodobnie po matce miał dziedziczną epilepsję mózgową, która odezwała się w wieku dojrzałym. Mimo choroby i bardzo trudnych warunków materialnych przekuwał za pośrednictwem malarstwa ludzkie oblicze świata, który w nim żył. Obrazy sprzedawał za grosze. Z pewnością nie mógł przypuszczać, że po latach obrazy te kupić będą mogli tylko milionerzy, choć daj Boże, aby coś z tego jeszcze rozumieli.

Jakże dramatycznie brzmi fragment ostatniego listu: „Doprawdy, mogą za nas mówić tylko nasze obrazy. Mimo to jednak, mój drogi bracie, powiem ci to, co zawsze mówiłem, i powtarzam raz jeszcze z całą powagą, jaką dają wysiłki myśli starającej się najlepiej zrozumieć: uważałem zawsze, że jesteś czymś więcej niż zwykłym sprzedawcą Corota, że poprzez mnie masz udział w bezpośrednim powstawaniu pewnych płócien, które nawet w nieszczęściu zachowują spokój. [...] Za moje malarstwo płacę ryzykiem życia, ono zabrało mi połowę rozumu - dobrze - ty jednak nie jesteś marszandem, który handluje ludźmi, i możesz mieć swój udział, bo naprawdę postępujesz po ludzku, ale cóż z tego?"'4

Za człowieka przemawia dzieło, zwłaszcza takie, za które w jakiś sposób płaci się życiem. W tym wyraża się zarazem nasz dramat i nasza wielkość. Za tragicznym życiem van Gogha stało wielkie malarstwo. Dlatego warto z nim obcować.

Piotr Jaroszyński
"Nie tracić nadziei!"

Przypisy:
1 Van Gogh and Gauguin. The Studio of the South, 22 września 2001- 13 stycznia 2002.
2 V. van Gogh, Listy do brata, tłum. J. Guze, M. Chelkowski, Warszawa 1964, s. 532.
3 ibid., s. 537.
4 ibid., s. 586.

Norwid miał niespełna trzydzieści lat, gdy w liście do swego przyjaciela, Józefa Bohdana Zaleskiego, pisał: „Ba... gdyby to nie z krzyżem Zbawiciela...

Kolejną pułapką zastawioną na Polonię jest wprost niewiarygodne zawężenie możliwości wyboru. Polonia może głosować tylko w jednym okręgu wyborczym....

Wybieram prawdę i piękno Polacy od Telewizji Trwam otrzymują bogactwo polskiej historii i kultury, jakie są nieobecne w innych stacjach telewizyjnych, skupionych głównie na...

W wąskim przejściu między Belgią i Niemcami, na terenie Holandii, leży jedno z piękniejszych miast europejskich. Któż dziś nie zna jego magicznej...

Język polityki w okresie przedwyborczym zdominowany jest przez wyrażenia, które zamazują istotny sens samej polityki. Najczęściej bowiem jest to...

Każdy szanujący się naród z pietyzmem odnosi się do swych wielkich rodaków, którzy czy to działaniem, czy słowem w sposób istotny przyczynili się...

Odkrywanie Polski Najbardziej lubię pokazywać Polskę osobom, które są u nas po raz pierwszy, a które przyjeżdżają wyraźnie zainteresowane poznaniem nowego miejsca....

Dworek – oaza polskości Dworek w Żelazowej Woli to chyba najsłynniejszy polski dworek, znany i rozpoznawany nie tylko w naszym kraju, ale i na świecie. Dzieje się tak za...

Złodzieje słów Jest rzeczą ciekawą, że socjaliści - walcząc ze starym porządkiem reprezentowanym przez Kościół, króla i szlachtę - utworzyli nowy porządek, który...

Poezja w życiu człowieka rozwiniętego i dojrzałego odgrywa bardzo ważną rolę. Pozwala bowiem na błyskawiczne uchwycenie czasu i przestrzeni, dziejów...

Ojciec Święty Jan Paweł II wielokrotnie przypomina, że demokracja bez poszanowania ładu moralnego staje się ukrytym totalitaryzmem. Bo czymże jest...

Gender: rozbić człowieka Do istoty ideologii gender należy wczesna seksualizacja dzieci i młodzieży. Tak wczesna jak to tylko możliwe, a więc najlepiej od niemowlaka. Przy...

Jan Dworak ingeruje w nauczanie Kościoła dotyczące osób z zaburzeniami tożsamości psychoseksualnej. Przewodniczący KRRiT Jan Dworak wezwał o. dr....

Chroń oczy przed reklamą Wiele osób oglądających telewizję skarży się, że przerwy między jednym a drugim programem pękają w szwach od reklam. Szczególne natężenie ma miejsce...

Z prof. dr. hab. Piotrem Jaroszyńskim, wykładowcą Sekcji Filozofii Teoretycznej Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, o problemach z...

Nie ma powrotu i nie ma Itaki - Czesław Jaroszyński Czesław JAROSZYŃSKI - Urodził się 29 lipca 1931 r. w Balewiczach na Ziemi Nowogródzkiej, gdzie spędził dzieciństwo. W 1940 r. wraz z rodziną...

Nowa Lewica – wojna demonów Nie zrozumiemy walki toczonej w obrębie socjalizmu ani przez pryzmat konfliktu jednostek, ani przez pryzmat walki klas. Ponad tą walką toczy się...

Patrząc na to co dzieje się w świecie, zwłaszcza co działo się w XX wieku, odnosimy wrażenie, że musi nastąpić koniec świata. Zło wszędzie ukazuje...

Kraj lat dziecinnych . W Zaosiu niedaleko Nowogródka, w drewnianym dworku szlacheckim, przyszedł na świat w Wigilię Świąt Bożego Narodzenia Adam...

Zofia Kossak – na wskroś polska Zofia Kossak jest autorką ok. 40 książek, które zostały przetłumaczone na 18 języków świata, wydane w 26 krajach, w wielomilionowym nakładzie....

Kariera naukowa ręcznie sterowana "Załatwić negatywnie" - to lakoniczne stwierdzenie zamykało ciągnący się nieraz całymi latami proces blokowania przez reżim komunistyczny...

Nowa Lewica Powrót marksizmu Rok 1989 (choć był to dłuższy proces) przyjmuje się często jako symboliczną datę upadku komunizmu w bloku sowieckim i rozpadu Związku Sowieckiego....

Wiosna to czas intensywnego przygotowywania ziemi, aby wydała plon. Na polach, w przydomowych ogródkach czy na działkach możemy zobaczyć pochylone,...

Kultura stanowi najczulszy punkt, który nie tyle jest ozdobą, pięknym kwiatem czy — jak dziś powiemy — relaksem, ale nade wszystko jest jakby...

Jadąc przez Polskę w dniu Święta Niepodległości, można było zaobserwować, jak coraz bardziej polaryzują się środowiska, miejscowości, regiony. Są...

Stefan Wyszyński. Różańcowe tajemnice Narodu Stefan Kardynał Wyszyński, zwracając się w tysiącach swoich homilii do narodu i wiernych, miał oczy, serce i umysł utkwione w dwa punkty: w Boga i w...

Prowadzić piechotą W polskim świecie honor miał wymiar moralno-religijny. Książę Roman Sanguszko deklarując, że w powstaniu listopadowym wziął udział z wolnej i niczym...

Z prof. Piotrem Jaroszyńskim, kierownikiem Katedry Filozofii Kultury KUL, rozmawia Piotr Czartoryski-Sziler Rzecznik praw obywatelskich Janusz...

Kiedy zastanawiamy się nad problemem politycznej odpowiedzialności za naród, to najpierw trzeba bliżej określić, KTO jest odpowiedzialny za naród, i...

Pułapki „luksusu” Luksus należy dziś do podstawowych kategorii wyznaczających ramy naszej cywilizacji. Chodzi o to, żeby mieć dużo i żeby wszystko to, co mamy, było...