Felietony-wywiady

Czy pewni ludzie nie są niewolnikami z natury?Czy pewni ludzie nie są niewolnikami z natury?Człowiekowi zawsze grozi to, że albo będzie potraktowany jak rzecz (gdy na przykład zostanie przewrócony i kopnięty, tak jakby był drewnianym klockiem), albo też że potraktowany będzie jako żywe narzędzie. Pierwsza sytuacja jest bardzo czytelna, zdarzyć się może komuś, kto zostanie napadnięty przez chuliganów, albo kto musi żyć w ustroju chuligańskim, który zinstytucjonalizował traktowanie człowieka jako rzeczy. Od roku 1917 dziesiątki, a nawet setki milionów ludzi było świadkami i ofiarami takiego traktowania. Czym jednak jest to drugie zagrożenie - stanie się żywym narzędziem?

Żywym - a więc już nie rzeczą, narzędziem - a więc jeszcze nie osobą. Takim żywym narzędziem są oczywiście zwierzęta. Chłop nie pyta konia, czy chce ciągnąć pług, lecz po prostu bierze go za uzdę i zaprzęga. Wszelako w Grecji i w Rzymie był stan ludzi, których określano mianem niewolników. Jak powie Arystoteles: „Jest zaś narzędziem ponad narzędzia każdy sługa" (Polityka, I, 2, 5). A więc i człowiek może być traktowany jako żywe narzędzie; nie każdy, lecz ten, który jest niewolnikiem.

W świecie zachodnim nie ma już stanu niewolniczego i wydawałoby się, że dziś o żywym narzędziu można spokojnie zapomnieć. A tymczasem tak nie jest. I dziś człowiekowi, również z tzw. Zachodu, niebezpieczeństwo bycia żywym narzędziem ciągle zagraża. Jednak człowiek tylko niekiedy zdaje sobie z tego sprawę.

Bierze się to stąd, że patrzymy na problem niewolnictwa powierzchownie i w formie zideologizowanej, a więc wyobrażamy sobie plantację a na niej Murzyna, którego batem bije nadzorca. Tymczasem patrząc głębiej, zobaczymy, że problem ten w Grecji wyglądał inaczej. Grekom nie tyle imponowała władza nad niewolnikami, ile odczuwali oni konieczność posiadania niewolników do wykonywania różnych prac służebnych, gdyż dzięki temu sami mogli swobodnie oddać się polityce lub filozofii. Istniał natomiast następujący problem teoretyczny (a nie ideologiczny!):

Czy pewni ludzie nie są niewolnikami z natury? Arystoteles się wahał - raz mówił, że tak, innym razem, że jednak nie, że wielu wolnych ma duszę niewolnika, a wielu niewolników ma duszę ludzi wolnych. Cóż więc znaczy w tym przypadku „posiadać duszę człowieka wolnego"? Rzecz ciekawa, Arystoteles wcale nie analizuje wolności jako takiej - ani wolności obywatelskiej, ani też wolności osobistej. Zwraca się natomiast wielokrotnie w stronę... rozumu. To rozum decyduje o byciu wolnym.

Kto jest niewolnikiem z natury? Ten, „kto o tyle tylko ma związek z rozumem, że go spostrzega u innych" (Polityka, I, II, 13), a także ten, kto „nie posiada zdolności do rozważania" (bouleutikon) (ibid., I, V, 6). Dlaczego właśnie tak? Odpowiedź jest prosta: człowiek, który nie umie posługiwać się własnym rozumem dla odróżnienia prawdy od fałszu, środków od celu, ten doskonale nadaje się na niewolnika i staje się niewolnikiem. Cóż z tego, że jest wolny, skoro jego wolność jest nierozumna? Wolność nierozumna niczym nie różni się od zachcianek, a zachcianki wprawdzie są własne, lecz ich cele są cudze.

Bezrozumny człowiek, którego próbuje się upoić hasłem wolności, staje się dla spryciarzy żywym narzędziem dochodzenia do pieniędzy i władzy. Żywym - ponieważ zdolny jest oglądać obrazki i czytać napisy, narzędziem - ponieważ nie rozumie prawdziwego celu, dla którego został użyty.

W ten sposób w najbardziej nawet liberalnej cywilizacji wrócić może niewolnictwo znaturalizowane. Tej naturalizacji pomaga szkoła, która nie uczy, polityk, który kłamie, mass media, które zabawiają się efektami socjotechnicznymi i kosztem rozumu manipulują podświadomością. Wówczas samo państwo staje się plantacją pielęgnującą żywe narzędzia, którym wcale niełatwo jest wytłumaczyć, że... są niewolnikami, skoro nie rozwinęli zdolności do refleksji. Takie niewolnictwo nie boli, ale człowiek jako osoba jest zdegradowany. Kto wie, czy dziś niepostrzeżenie i Polska nie staje się taką plantacją?

Piotr Jaroszyński
"Naród tylu łez"

Gender: Malthus i socjalizm Malthus pozostawił biednych samym sobie. Uznał bowiem, że sami są sobie winni, jeśli zakładają rodziny i mają dużo dzieci, nie mogąc rodziny...

Gdy stoimy przed Matką Miłosierdzia i wpatrujemy się w Jej cudowną twarz, w oczy z lekko opuszczonymi powiekami, to czujemy, iż Jej wysmukłe dłonie...

W Polsce jako wyborcy mamy pewien żal do Polonii, że zbyt słabo włącza się w wybory, że frekwencja wyborcza jest wyjątkowo niska, spada poniżej...

Kultura w swym źródłowym znaczeniu jest wychowywaniem. Bo tak jak pielęgnujemy ziemię, aby przyniosła zdrowy plon (cultura, łac. uprawa), tak...

Dziś Sejm rozpocznie prace nad dwoma projektami zmian w Instytucie. Pamięci Narodowej Platforma chce upartyjnić IPN. Z prof. Piotrem Jaroszyńskim,...

Istotnym elementem walki politycznej jest walka na słowa (gr. logos - słowo, machia - walka). Wykorzystuje się w niej nie tylko słuszne zarzuty i...

Chrześcijaństwo a gnoza Na chrześcijaństwo można patrzeć jako na jedną z wielkich religii świata (obok judaizmu, buddyzmu czy islamu), ale można też patrzeć szerzej - jako...

PO w poszukiwaniu elektoratu W szyscy, którzy startują w wyborach, mają jeden cel: zdobyć jak najwięcej głosów. Ale nie wszyscy w taki sam sposób do tego dążą. Środki bowiem...

W czasach napięć i przesileń społecznych, gdy ze wszystkich stron jesteśmy otaczani przez różnego rodzaju specjalistów od dezinformacji i...

Jaka przyszłość polskiej wsi? Polska wieś jest ewenementem na skalę nie tylko europejską, ale nawet światową. Gdy przekroczymy naszą wschodnią granicę, to rzadko kiedy natkniemy...

Z prof. Piotrem Jaroszyńskim, kierownikiem Katedry Filozofii Kultury KUL, rozmawia Krzysztof Losz. Działacze PO rozdają trójwymiarowe ulotki....

Bohaterska postać księdza Kordeckiego znana jest nam z Sienkiewiczowskiego Potopu. Wiemy, jak dzielnie podtrzymywał na duchu obrońców Jasnej Góry,...

Jednym z największych paradoksów życia politycznego w Polsce jest ten, że krajem w ponad dziewięćdziesięciu procentach katolickim rządzą ludzie albo...

Albert Speer to jeden z głównych twórców potęgi III Rzeszy. Najpierw był nadwornym architektem, który w lot chwytał rozmach pomysłów fuhrera,...

Medialna manipulacja widzem Słowem, które najczęściej pojawia się w odniesieniu do sposobu oddziaływania mediów na człowieka jest „manipulacja”. Pod wpływem manipulacji osoba...

W chwilach przełomowych, a do takich należy czas obecny, naród łatwo stracić może orientację i zostać wywiedziony w pole. Co wówczas robić? Aby do...

Ku ojczystym źródłom. Aby każdemu Polakowi Polska była bliska Pobyt na emigracji daje niejednokrotnie szansę wybicia się i polepszenia kondycji finansowej. Wielu naszych rodaków zrobiło nawet fantastyczne...

Nie ma powrotu i nie ma Itaki - Czesław Jaroszyński Czesław JAROSZYŃSKI - Urodził się 29 lipca 1931 r. w Balewiczach na Ziemi Nowogródzkiej, gdzie spędził dzieciństwo. W 1940 r. wraz z rodziną...

Głośmy prawdę, a błąd sam się zniszczy Z prof. Richardem J. Fafarą, filozofem z Adler-Aquinas Institute w USA, rozmawia Beata Falkowska. Co spowodowało, że katolicki Papież Jan Paweł II...

Każdy z nas przychodząc na świat nie buduje od początku życia społecznego, ale jest wrzucany w pewne społeczeństwo tak lub inaczej zorganizowane....

Na kilka dni przed wyborami w Polsce odbyły się wybory w Stanach Zjednoczonych. Wygrali je, jak wiadomo, demokraci, którzy mieć będą większość...

Czas walki z Bogiem trwa Na dzieje Kościoła w Polsce patrzymy często tak, jakby jego rola sprowadzała się wyłącznie do funkcji czysto religijnej, a na dzieje państwa i...

Przekraczanie śmierci Jednym z najbardziej charakterystycznych przejawów życia człowieka na ziemi, jest jego świadomość śmierci. Świadomość, która towarzyszy mu...

Polityka potrafi często zaskakiwać, nie tylko w swoim programie, ale również w nominacjach czy wyborach. Programy bywają bardzo ogólnikowe (“damy...

Przez cały okres komunizmu, a więc przez ponad pół wieku, funkcjonowała w Polsce cenzura. O ile cenzura w Rzymie dotyczyła spraw...

Gender: ale dlaczego cywilizacja śmierci? Gender jest cywilizacją śmierci. To nie ulega wątpliwości, ponieważ legalizuje i promuje różne formy odbierania życia lub uniemożliwienie jego...

Jedną z najbardziej charakterystycznych cech życia publicznego w Polsce staje się wszechobecny cynizm. Wiele jest cynicznych wypowiedzi, wiele...

Przywracanie Kresów Ożywcza siła polskości, której wystarczy na wiele pokoleń, na wiele lat i wieków. Pojęcie Kresów odnosimy do tych ziem, które dziś znajdują się...

Nadzieja posiada różne oblicza. Czasem jest to zwykła naiwność, oderwana od rzeczywistości, bardzo emocjonalna, zwyczajnie zwana „matką głupich". Im...

Rok szkolny już w toku. Dzieci wróciły z wakacji, również młodzież, wkrótce naukę rozpoczną studenci. Jak praca w życiu dorosłym, tak nauka wypełnia...