Felietony-wywiady

Media są pełne informacji, w których zawarte są tzw. fakty. Dzięki poznaniu faktów masowy odbiorca
może wyrobić sobie własny pogląd na określony temat. W taki sposób reklamowany jest dziś niejeden program radiowy, telewizyjny, gazeta. Większość odbiorców daje faktom wiarę i z pełną otwartością pochłania medialną papkę.

Okazuje się jednak, że chwyt „my dajemy fakty, ty sam zrobisz komentarz" żeruje na niewyczerpanej ludzkiej naiwności, nie od dziś, ale już od kilku wieków, a więc od czasu gdy z początkiem XVIII w. rozkręcał się medialny rynek. W 1702 roku wydawca angielskiego „Daily Courant" z triumfem ogłosił, że on przekazywać będzie tylko fakty („Matter of Fact"), bo ludzie mają dość zdrowego rozsądku, aby samemu wyciągać wnioski („supposing other People to have Sense enough to make Reflections for themselves")1. Z kolei dr J. Goebels uważał, że najlepszą rolę propagandowa pełnią filmy dokumentalne, rzadko natomiast należy uciekać się do kłamstwa. Więc jak to jest z tymi „faktami"?

W tym rzeczywiście złożonym problemie warto zwrócić uwagę na dwa elementy. Są różne fakty. Stara opowieść hinduska mówi o tym, jak ludzi ustawiono wokół słonia i każdy z nich miał opisać to, co widzi. Jeden stwierdził, że słoń to jest przede wszystkim trąba, inny - że ogon, jeszcze inny - że jest to prawa noga przednia, a inny - że lewa noga tylna, a inny - że słoń to potężne ucho albo kieł, albo skóra, etc, etc. Opisom i faktom nie było końca, a każdy mówił to, co widział (nie zmyślał).

Gdy porównamy słonia ze złożoną rzeczywistością polityczną, ekonomiczną czy kulturową Polski i świata, to nagich faktów można codziennie przytaczać miliardy. Ale ponieważ jest to fizycznie niemożliwe, więc dokonuje się SELEKCJI (oczywiście FAKTÓW). I tu jest pierwsze pole możliwej manipulacji faktami: do wiadomości publicznej z miliarda faktów wybiera się kilka. Powstaje od razu pytanie: kto wybiera? jakimi kieruje się kryteriami? w jakim celu? Tego odbiorca mediów nie wie, zadowala się faktami już przebranymi, faktami odpowiednio dobranymi. Co dzieje się w Polsce? Proszę bardzo, kawałek ucha, kawałek nogi, jedno ślepie i złamany ząb. Fakty? Oczywiście. A jakie wnioski?

Z faktów nie tyle wyciąga się wnioski, co na podstawie faktów dokonuje się różnych uogólnień. Na podstawie faktów wyrabia się więc opinię o całości, o powszechności, o tym, co istotne. Jeżeli ktoś patrzy na słonia z punktu widzenia trąby, to powie, że słoń jest trąbą, jeżeli patrzy z punktu widzenia lewej nogi, to skłonny jest powiedzieć, że słoń, to lewa noga albo prawe ślepie, gdy patrzy od strony głowy. I tu jest pułapka, jaką serwować mogą masowe media. Podają fakty, ale już przeselekcjonowane, a przeselekcjonowane są w taki sposób, żeby podpuścić odbiorców, by ci dokonali szybkich uogólnień, które są zazwyczaj uogólnieniami fałszywymi!

Kto nałogowo ogląda telewizję, a zwłaszcza różnego rodzaju serwisy informacyjne, to dokonuje wielu różnych uogólnień. Po pierwsze, wydaje mu się, że w kraju tylko niektóre środowiska lub osoby są aktywne i znaczące, a mianowicie te, o których mówią media. Odbiorca jest przekonany (w swej naiwności), że media odnotowują najważniejsze wydarzenia (fakty), jakie mają miejsce w życiu publicznym. Tymczasem media odnotowują te wydarzenia, które chcą, to znaczy te, których odnotowanie jest nakazane „z góry", a nawet których zaistnienie (po to, by je nagłośnić medialnie) jest z góry zasugerowane. Tzw. „fakty medialne" to fakty, które mają miejsce (zebranie, koncert, wiec), ale które zostały zaaranżowane z myślą o mediach. Zarówno dlatego, że media dotrą do nieproporcjonalnie większej publiczności, jak i dlatego, że przekaz medialny może nadać wielką rangę jakiemuś niewiele nawet znaczącemu wydarzeniu. „Było w telewizji, jest ważne i wielkie" - tak wnioskuje przeciętny odbiorca. Otóż nie! media zakłamują wagę wielu spraw w obrazie świata, ale nie czynią tego bezpośrednio, tylko pośrednio poprzez dobór faktów, wiedząc, że odbiorca sam dokończy tkać pajęczynę przy pomocy pochopnie wyciąganych wniosków i przeprowadzanych błędnie uogólnień.

Pole żonglowania faktami jest nieskończone. Co chwila to jakiś fakt. Kto jednak i dlaczego nagłaśnia te właśnie, a nie inne fakty? Dlaczego z wybranych faktów jednym poświęca się więcej uwagi, a innym mniej? Dlaczego jedne fakty są na początku, a inne - na końcu? Dlaczego pewnych ważnych faktów w masowych mediach nie ma, choć one realnie są? Jeżeli człowiek nałogowo oglądający telewizję zacząłby się zastanawiać, to z pewnością przestałby uogólniać, a zaczął wyciągać wnioski. Prawidłowe wnioski.

Pierwszym z nich byłby ten, że poznanie istotnych faktów nie dokonuje się za pośrednictwem masowych mediów. Do mas trafiają resztki, pozostałości po faktach, trafia to, co realnie już nie ma znaczenia albo w ogóle nie ma znaczenia. Dlatego o faktach medialnych szybko się zapomina. Żaden z polityków ani biznesmenów nie będzie rozgłaszał wszem i wobec istotnych dla siebie wiadomości. Powie raczej to, co nieważne, albo to, co odwraca uwagę od rzeczy ważnych. Drugi wniosek byłby jeszcze mocniejszy: największym zagrożeniem dla masowego odbiorcy są właśnie fakty podawane przez media. Ich celem nie jest poinformowanie, ale porażenie, które odbiera zdolność prawidłowego myślenia i rozumienia. Te fakty wpływają na utratę poczucia rzeczywistości i oduczają myślenia. Dlatego tak trudno jest nam się porozumieć, gdyż przytłoczeni „faktami", coraz słabiej rozumiemy rzeczywistość.

Piotr Jaroszyński
"Kim jesteśmy"

Przypisy:
1
C. J. Sommerville, The News Revolution in England, Oxford 1996, s. 14.

Zbliżająca się rocznica bitwy warszawskiej zwanej też cudem nad Wisłą - kiedy to Polska w zaledwie dwa lata po odzyskaniu niepodległości musiała...

Jaka powinna być własność? - prywatna, państwowa, spółdzielcza, a może wspólna? Na pytanie to nie można odpowiedzieć abstrakcyjnie, ponieważ sama...

Obserwując metody działań różnej maści socjalistów na przestrzeni ostatnich dwu wieków, możemy wykryć szereg prawidłowości. Jak wiadomo, celem...

Skala, w jakiej humanistyka w powojennej Polsce, została porażona przez marksizm, jest niewyobrażalna. Filozofia, historia, teoria literatury,...

Gender: ale dlaczego cywilizacja śmierci? Gender jest cywilizacją śmierci. To nie ulega wątpliwości, ponieważ legalizuje i promuje różne formy odbierania życia lub uniemożliwienie jego...

Przebudzenie wiosny Fenomen budzącej się wiosny za każdym razem, od nowa, budzi zdziwienie, zaciekawienie i zachwyt. Zdziwienie, bo do martwej – wydawałoby się – ziemi...

O znaczeniu wpisania Pałacu Kultury i Nauki w Warszawie na listę zabytków z prof. Piotrem Jaroszyńskim rozmawia Piotr Czartoryski-Sziler Pałac...

Pytania na Nowy Rok W Nowym Roku uświadamiamy sobie w sposób szczególny przepływ czasu. A choć czas mija nieustannie, dzień za dniem, minuta za minutą, to jednak Nowy...

W Polsce ciągle łamane lub lekceważone są prawa człowieka, i to nie sporadycznie, lecz w sposób instytucjonalny i zorganizowany. By się o tym...

Czytając Conrada: HONOR Joseph Conrad był pisarzem angielskim. W swoich utworach literackich, z jednym wyjątkiem, nie poruszał spraw polskich. Wyjątek ten to krótkie...

W czasach sowieckiego komunizmu walkę z religią prowadzono głównie w imię nauki i postępu. To nauka miała dowodzić, że Boga nie ma, a kult Matki...

Po roku 1989 nie brakło w naszym kraju debat na różne tematy: rybołówstwa, energetyki, bezrobocia, lustracji, emigracji, prywatyzacji i wiele...

Istotnym elementem każdej społeczności, nie tylko ludzkiej, ale i zwierzęcej, jest komunikacja. Bez takiej czy innej formy komunikacji, nie można...

Wprowadzenie słowa „lewica” w znaczeniu politycznym ma genezę sięgającą czasów rewolucji francuskiej (1789). Wówczas to w Zgromadzeniu Narodowym...

Wigilia niesie nadzieję dla wszystkich Wigilię spędzamy zazwyczaj w gronie rodzinnym, wśród najbliższych. Ale nasze wyobrażenie o Wigilii jest znacznie bogatsze niż ta konkretna Wigilia w...

Położenie obecne, w jakim znajduje się nasza Ojczyzna, jest przejściowe. Kto w to wątpi, albo nie jest Polakiem, albo jest małego ducha. Trudno...

Przeszłości nie da się już zmienić, teraźniejszość właśnie się dokonuje, ale przyszłość jest niepewna. Różnie może się zdarzyć, wydarzenia mogą...

Głośmy prawdę, a błąd sam się zniszczy Z prof. Richardem J. Fafarą, filozofem z Adler-Aquinas Institute w USA, rozmawia Beata Falkowska. Co spowodowało, że katolicki Papież Jan Paweł II...

Istota edukacji Zdewaluowanie pojęcia grzechu, podporządkowanie edukacji emocjonalności i nakierowanie jej jedynie na zdobywanie wiedzy, a także pozbycie się z...

Dla wielu z nas atmosfera życia publicznego w Polsce jest trudna, a właściwie niemożliwa do zniesienia i do zaakceptowania. W PRL-u również były...

Balewicze światem najbliższym sercu Rozmowa z profesorem Piotrem Jaroszyńskim z Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego o jego ojcu, który urodził się i dzieciństwo spędził na...

Od czasu do czasu przewija się w mediach debata poświęcona zawartości kanonu lektur szkolnych. Wywołują ją najczęściej decyzje ministra, mocą...

Początek trzeciego tysiąclecia chrześcijaństwa jest okazją do refleksji nie tylko nad chrześcijaństwem, ale również nad najgroźniejszym...

Cynizm, który świadczy o chorobie sumienia Z prof. Piotrem Jaroszyńskim, kierownikiem Katedry Filozofii Kultury i Sztuki KUL, rozmawia Małgorzata Pabis. Coraz częściej podnoszą się głosy, że...

Polska rosła i dojrzewała w kręgu cywilizacji łacińskiej, dlatego wspólnym dobrem narodu jest prawda. Nie można tego zbagatelizować, ani też...

Okres, który poprzedza wybory, nazywany jest czasem walki przedwyborczej. Walka ta prowadzona jest przede wszystkim w mediach. Warto zastanowić się,...

Słowo "kultura" pochodzi z łaciny i najpierw oznaczało czynności i zabiegi, jakie wykonuje rolnik, który dba o dobre plony. Musi więc odpowiednio...

Świat ekonomii i biznesu jest tajemniczy i zarazem drażliwy. Wielu z nas odnosi wrażenie, że jest on moralnie brudny, ponieważ jest to świat...

Nowa Lewica – wojna demonów Nie zrozumiemy walki toczonej w obrębie socjalizmu ani przez pryzmat konfliktu jednostek, ani przez pryzmat walki klas. Ponad tą walką toczy się...

W rocznicę niepodległości Rocznica odzyskania przez Polskę niepodległości po 123 latach zaborów skłaniać może do wielu refleksji. Zależy, kto się zastanawia i z kim zamierza...